Yayınlanmış eser.  Bakınız: İletişim.

...

İçindekiler Tablosu

1.  Bölüm : BATI’DA MANEVİ BAKIM HİZMETLERİ. 12

(Manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım). 12

1.1    Giriş. 12

1.2    Şekil 1. Manevi bakım şeması 13

1.3    Tanım: Manevi bakım nedir?. 15

1.3.1     İçeriği itibariyle manevi bakım.. 17

1.3.2     Yeri itibariyle manevi bakım.. 18

1.3.3     Amacı itibariyle manevi bakım.. 19

1.4    Manevi bakım ne değildir?. 19

1.5    Temel kavramlar: Manâ, manevi ve maneviyat kavramları 22

1.5.1     Din ve inanç kavramı 23

1.5.2     İslam’a göre din kavramı 24

1.5.3     Batı’da din kavramı 24

1.5.4     Din ve maneviyat kavramı 25

1.5.5     Din, maneviyat ve manevi bakım ilişkisi 26

1.5.6     Ahlak ve maneviyat kavramları 28

1.5.7     Bakım ve tedavi (care ve cure) kavramları 29

1.5.8     Terapi kavramı 29

1.5.9     Sekülerlik ve laiklik kavramı 30

1.5.10   Maneviyatla ilgili sık kullanılan diğer kavramlar 30

1.5.11   Psikolojik kavramlar (serbest ifade ile) 31

1.5.12   Ruh sağlığı ve maneviyat ilişkisi 33

1.5.13   Ruh, nefis bilimi (psikoloji) ve manevi bakım mesleği ilişkisi 35

1.5.14   Manevi bakım görevlisi (MBG). 36

1.5.15   Manevi rehberlik kavramı 37

1.5.16   Manevi danışmanlık kavramı 38

1.5.17   Manevi danışmanlık ve geleneksel (İslami) dini danışma/ danışmanlık kavramları 39

1.5.18   Manevi destek kavramı 40

1.5.19   Manevi bakımda yardım kavramı 41

1.5.20   Profesyonellik ve amatörlük kavramları 44

1.6    Manevi bakımda değişik isimlendirmeler. 44

1.7    Arkaplan. 48

1.8    Batı’da manevi bakımın tarihi gelişimi 50

1.8.1     İsim ve kapsamda değişiklik. 51

1.8.2     Model ve metotlarda değişiklik. 51

1.8.3     Tebliğden terapiye. 52

1.8.4     Başlangıç devresi 52

1.8.5     Birinci devre: Anton Boisen. 55

1.8.6     İkinci devre: S. Hiltner (1909-1984) 56

1.8.7     Üçüncü devre: Clinebell ve dini danışmanlıkta ilişki modeli (relationship-centered)  58

1.9    Manevi bakımın çıkış noktası 59

1.10  Modern psikoloji bilimi ve manevi bakım ilişkisi 64

1.10.1   Mesleki farklar: Manevi bakımın diğer mesleklerden farklı ve ortak yönleri 68

1.10.2   Tıbbi bakımdan farkı 68

1.10.3   Sosyal bakımdan farkı 69

1.10.4   Psikolojik danışmanlık ve rehberlik (PDR), psikolog ve klinik psikolog farkı 70

1.10.5   PDR ve psikolog farkı 71

1.10.6   Psikolog ve klinik psikolog farkı 72

1.10.7   Psikoterapist ve psikiyatrist farkı 72

1.10.8   Şekil 2: Mesleki ortak sahalar şeması 79

1.10.9   Şekil 3 : Mesleki farklar tablosu. 80

1.10.10 Şekil 4 : Manevi Bakım Görevlisi (MBG) poziyon çizgisi 81

1.11  Batı’da manevi bakımın kapsam ve organizasyonu. 82

1.11.1   Batı’da hümanizm ve hümanist manevi bakım.. 83

1.11.2   Manevi bakımda ‘resmilik’ ya da çifte memurluk durumu. 87

1.11.3   Şekil 5 : Meslekler arası farklı özellikler tablosu. 89

1.12  Çağdaş manevi bakımın önemi 90

1.13  Manevi bakımda modeller ve metotlar. 94

1.13.1   Modeller ve metotlarda içerik. 96

1.13.2   Klasik tebliğ modeli 97

1.13.3   Modern terapi modeli ve manevi danışmanlık. 98

1.13.4   Psikoterapik danışmanlık (counseling) nedir?. 98

1.13.5   Post-modern tefsir ve teselli modeli (hermenötik model) 101

1.13.6   Hermenötik nedir?. 103

1.13.7   Narratif (öyküsel) terapi nedir?. 104

1.13.8   Öyküsel inanç-tefsir ve teselli modeli (Hermenötik-narratif model) 105

1.13.9   Tebliğ ve terapi’den tefsir ve teselliy’e. 109

1.14  Batı’da manevi bakım eğitimi 110

2   Bölüm: BATI’DA İSLAMİ-MANEVİ BAKIM... 112

2.1    Giriş. 112

2.2    Manevi bakımda İslami kimlik. 112

2.3    Kimlik ve profesyonellik. 112

2.4    Profesyonellikte içerik. 113

2.4.1     İslami manevi bakımda tanım ve içerik. 115

2.4.2     İslami manevi bakım ne değildir?. 116

2.4.3     Müridlik-Mürşitlik farkı 117

2.4.4     Cami imamlığından farkı 118

2.4.5     Şekil 9 : Cami imamlığı ve manevi bakım görevliliği farkları tablosu. 119

2.4.6     Pratiği: Uygulama şekli 121

2.5    İsmi ve özelliği 124

2.6    Çıkış noktası, içerik ve amacı 127

2.6.1     İslam’da Allah inancı 127

2.6.2     İslam’da insan anlayışı 127

2.6.3     İslam’ın hayat anlayışı 128

2.6.4     Nihai amaç ve önemi 128

2.7    İslami gelenekte yeri ve önemi 129

2.7.1     Kur’an’da yeri 129

2.7.2     Sünnetteki yeri 131

2.7.3     Gelenekteki yeri 131

2.8    Batı’da İslami manevi bakımın organizasyonu. 132

2.8.1     Şekil 10 : NATO ülkeleri Müslüman Manevi Bakım Görevlileri tablosu. 135

2.9    MANEVİ BAKIM GÖREVLİSİNİN FONKSİYONLARI 136

(Hristiyanlık ve İslami açıdan kısa bir karşılaştırma) 136

2.9.1     İnanç-iyileştirme fonksiyonu. 136

2.9.2     İnanç-destek ve teselli fonksiyonu. 139

2.9.3     İnanç-rehberlik fonksiyonu. 141

2.9.4     İnanç-ilişkiler ve uzlaştırma fonksiyonu. 147

2.10  İslami manevi bakımda (IMB) modeller ve metotlar. 155

2.10.1   Klasik tebliğ ve irşat modeli 156

2.10.2   İslami manevi-terapi/tedavi modeli 157

2.10.3   İslami inanç-destek/teselli modeli ve yardım metodu. 158

2.11  İslami ilişkiler modeli 160

2.11.1   Şekil 12 : İslami beşli ilişki modeli 160

2.11.2   İnsanın Allah ile olan ilişkisi 161

2.11.3   İnsanın kâinatla (evrenle) olan ilişkisi. 161

2.11.4   İnsanın insanla olan ilişkisi 162

2.11.5   İnsanın dünya ile olan ilişkisi 162

2.11.6   İnsanın ahiretle olan ilişkisi 162

2.11.7   İslam’da takva anlayışı 163

2.11.8   Ben ötesi psikoloji 164

2.12  İslami manevi bakım eğitimi: Hollanda örneği 165

2.12.1   Şekil 13 : Ders programı tablosu. 167

2.12.2   Staj ve süpervizyon. 168

2.12.3   Süpervizyon nedir?. 168

2.12.4   Sistematik öğrenme ve gelişim.. 169

2.12.5   Batı’dan bir örnek. 169

2.12.6   İslam dünyasından bir örnek: Gazâli 171

2.12.7   Süpervizyon almak. 172

2.12.8   Süpervizyon vermek (süpervizörlük) 172

2.12.9   Özel süpervisörlük (manevi bakım süpervizörlüğü) 173

3   Bölüm : TÜRKİYE’DE MANEVİ BAKIM HİZMETLERİ. 174

( Dünü, buğünü ve geleceği). 174

3.1    Giriş. 174

3.2    Dünü: Başlangıç ve geçiş devresi 174

3.3    Bugünü: Gelişim devresi 177

3.4    Geleceği: Olgunlaşma devresi 178

3.5    Organizasyon ve eksiklikler: Batı ile kısa bir mukayese. 180

3.6    GENEL ÖZET. 182

3.7    SONUÇ. 186

3.8    SON SÖZ. 187

3.9    Kısaltmalar. 188

3.10  Literatür listesi ( kullanılan kaynaklar). 189

3.11  Genel Literatür listesi 193

3.12  Okunması tavsiye edilen literatür listesi 194

ÖN SÖZ

Bakmıyor hiç kimse dünyadan öte

Dalmış âlem şimdi cismaniyete

Kalmamış kurtulmaya iman, ümit

Ağla fânus ağla insaniyete

(Arif Nihat Asya)

Batı’da otuz küsur yıllık ömrümün yarıdan fazlası manevi bakım denizinde yüzmekle geçti. 1983’te elli kişilik Diyanet din görevlisinden biri olarak gittiğim Hollanda’da bir yıl sonra doktora çalışması yapmak maksadıyla görevden kendi isteğimle ayrıldım. Çünkü ya görev ya da tahsil arasında bir seçim yapmam gerekiyordu. Hollanda Diyanet Vakfı’nın desteği ile başladığım dil öğrenimi dahil üç yıllık yüksek lisans eğitimi ile devamında gelen altı yıllık İslam din eğitimi doktora çalışmam (1994) ilk on yılımı aldı. İkinci on yılım Hollanda’da manevi bakım sahasında araştırma ve uygulamalarla geçti. Son on yılda ise Amsterdam VU-Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (Theologische Faculteit), İslam İlahiyat Merkezi’nde (Centrum voor İslamitische Theologie) aynı konuda öğretim üyeliği yapmak nasip oldu. Neticede bu fakülteden 2016 yılı sonu gelen emeklilikten sonra oturup elinizdeki bu çalışmayı bitirmek de nasip oldu, elhamdülillah.

Görüldüğü gibi bu kitap sadece okuyarak yazılmadı. Yaşayarak, görerek, yaparak öğrenilen şeyler kaleme alındı. Bu yüzden de burada genel bilgilerden çok özel tecrübelere de yer verilmiş bulunmaktadır. Eğitim süreci içindeki dar zaman ve stresten uzak, daha geniş bir zaman ve rahat bir ortam içinde oturulup zevkle yazıldı. En ilginci de dünyayı korona virüsü salgının sardığı şu günlerde ziyaret için gittiğim Amsterdam’da tutulduğumuz ‘ev hapsi’ ve acilen anavatana gelişte geçirdiğimiz iki karantina döneminin ardından bu çalışmayı tekrar gözden geçirerek içinde bulunduğumuz sıkıntılı durumu kolayca atlatmak oldu. Çünkü bu bunalımlı dönemde böyle bir meşguliyet bana sanki yeni bir manevi güç verdi. Tam da manevi bakımın amacına uygun bir şekilde beni hayatın anlam ve (maddi amaçların ötesinde ruhsal bir) amacı konusunda tekrar düşünmeye yöneltti. Hayatıma yeni bir anlam kattı ve bu sıkıntılı günlerde bana büyük bir teselli oldu. Böylece uzun yıllar üzerinde kafa yorduğum bu çalışmayı bugün bir Ramazan Bayramı arefesinde bitirmek, elhamdülillah, nasip oldu. İnanıyorum ki beni tanıyan yakınlarım, kendi ailem de dahil, bu kitabı okuyunca neden yıllardır kendilerini hep ihmal ettiğimi, aile ziyaretlerini bile oldukça kısıtlı tuttuğumu anlayacaklardır. Onlardan özür dileyerek...

Bu hislerle, öncelikle her şeyin en iyi planlayıcısı yüce Allah’a hamd ve O’nun en son Elçisi, Manevi Rehber, Yüce Peygamber Muhammed Mustafa’ya selat ve selam ile başlamak isterim.

Bu kitap temelde manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım hizmetlerini içeren manevi bakım mesleğini resmi kurumlarda profesyonel (uzman) bir şekilde icra edecek olanlara bir ders kitabı olarak düşünüldü.

Ancak, konuyu merak edenlerin de kolayca anlayabilmeleri için sade bir dille yazılarak, bilimsel detaylar dipnotlarda numaralandırılarak verildi. Bu nedenle meselenin biraz daha derinliğine inmek isteyen okuyucuların bu kitabı okurken satır içinde verilen numaralardaki dipnotları da gözden geçirmeleri tavsiye olunur.

Bu çalışmanın birkaç temel amacı vardır. Birincisi (Batı’da) profesyonel manevi bakım (manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım) hizmetlerinin ne olduğunu ve nasıl uygulandığını ortaya koymaktır. İkincisi bunu Türkiye’deki uygulamalarla karşılaştırarak bu konuda özellikle hastane, cezaevleri, askeriye gibi resmi kurumlarda profesyonel manevi bakım uzmanlarının yetişmesine katkı sağlamaktır. Son olarak da halkı profesyonel manevi bakım uzmanlarına yönelterek onlardan istifade edilmesine yardımcı olmaktır.

Manevi bakım hizmetlerinin temel çıkış noktası hayatın maddi yönünün yanında manevi (inanç, anlam ve amaç) yönünün de olduğu ve madde ile mananın yani beden ile ruhun bir bütünlük oluşturduğudur. Bu da maddi bakıma olduğu kadar manevi bakıma da önem vermenin gereğini ifade etmektedir. Çünkü madde ile mana, cisim ile ruh, anlamsızlık ile anlam, amaçsızlık ile amaç birbirinin ayrılmaz parçası olarak birbirine etki etmektedir. Bu etkilenme insanların tarih boyunca tecrübe ettikleri bir olgudur. Bu nedenle dünyada ne birbirinden etkilenmeyen bir din ve inanç, ne de din ve inançsız (maneviyatsız) bir insan vardır.

Ayrıca insanlar maddi yönden ne kadar refah içinde olurlarsa olsunlar, manevi yönden de bir yardım ve desteğe her zaman ihtiyaç duymuşlar ve duymaktadırlar. Bu ihtiyaç özellikle insanların kendilerini yalnız, güçsüz, kısıtlı, başkalarına muhtaç hissettikleri anlarda ve hastalık, mahkûmluk, askerlik gibi zor durumlarda daha da önem kazanmaktadır. Özellikle bu gibi durumlarda, temelde din ve inanç özgürlüğüne dayanan insani hak ve ihtiyaçlardan çıkışla hayatın her safhasında yer alması gereken çağdaş, bireysel, profesyonel manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım hizmetlerine de ihtiyaç vardır. Bu konuda Batı’daki insanla Doğu’daki insan arasında hiçbir fark yoktur. Fark sadece kültürel kaynaklardadır. Çünkü her din ve inancın kendi manevi kaynak ve değerlerine göre bir varlık ve hayat anlayışı vardır. 

Nitekim kadim ve çağdaş (eski ve yeni) dünyada Musevilik (Yahudilik), İsevilik (Hristiyanlık), Müslümanlık gibi klasik dinlerin yanında, Taoizm’den Hinduizm’e, Budizm’den Hümanizm’e kadar değişik hayat anlayışına ve dünya görüşüne sahip inançlar bulunmaktadır. Bu da bize her insanın kendi manevi desteğini kendi din ve inanç kaynaklarından, norm ve değerlerinden alma ihtiyacı içinde olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle kendi başına, müstakil, din ve inançlardan yoksun manevi bakım diye bir şey yoktur. Manevi bakım, var olan değişik din ve inançlara göre şekil almıştır. Bu nedenle bize göre her manevi bakım başta bir kimlik meselesidir.

Bu itibarla bu çalışmada Batı’da manevi bakım konusu ele alınırken, kendi açımızdan özellikle İslami manevi bakımın teori ve pratiği de işlenmiş bulunmaktadır. Çünkü netice itibariyle meselenin bizi Doğu’da ve Batı’da en çok ilgilendiren yönü de budur. Bu nedenle son bölümde anavatan Türkiye'deki manevi bakım hizmetlerinin dünü, bugünü ve geleceğine de kısaca bir göz atılmıştır.

Derdimiz, yukarıdaki dörtlükte şairin de ifade ettiği gibi, günümüzde oldukça maddiyata dalmış bulunan insanlığa barış ve iç huzuru sağlayabilecek bir iman ve ümit kapısının aralanabilmesinde yardımcı olabilmektir. Bu maksatla kaleme alınmış bulunan bu naçiz eserin Batı’da olduğu kadar Doğu’daki Müslüman toplum için de yararlı bir çalışma olduğunu ümit ederiz.

Gayret bizden, tevfik (başarıya ulaştırmak) Allah’tandır. 

Teşekkür:

Son olarak burada bu eserin yazılması ve yayına hazırlanmasında başta Amsterdam VU-Üniversitesi  İlahiyat Fakültesinde misafir hocalığından buyana beni her zaman böyle bir eseri kaleme almak için teşvik etmiş bulunan, İstanbul Diyanet Haseki Eğitim Merkezinden sınıf arkadaşım, Ankara İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi sayın  Prof. Dr. Recep Kılıç üstadıma;  ayrıca taslak metni teknik yazım kuralları açısından tetkik etmiş bulunan Ankara Gazi üniversitesi Teknoloji Fakültesi Öğretim üyesi sayın Prof. Dr. Ercan Yılmaz yeğenime, sahada uzun süre yurtdışı (Hollanda) tecrübesi bulunan ve şu an aynı konuda doktora çalışmasıyla meşgulken bu kitaba içerik ve şekil yönünden eleştirel bir gözle bakarak katkıda bulunan sayın drs. Ömer Faruk Akyüz hocaya ve son olarak imla hatalarını gözden geçirerek düzeltme zahmetinde bulunan değerli dostum gazeteci, çevirmen sayın İsmail Hakkı Yılmaz bey kardeşime verdikleri destek ve emek için en içten teşekkürlerimi arz ederim.

Arslan Karagül,            

Ünye, 30 Ağustos 2020

Dr. Arslan Karagül,

Amsterdam (VU) Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi, İslam İlahiyat Merkezi

Emekli öğretim üyesi.

İslam din eğitimi ve manevi bakım hizmetleri uzmanı.

Manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım eğitmeni, süpervizör.

Batı’da Resmi Kurumlarda Profesyonel

MANEVİ BAKIM HİZMETLERİ

Teori ve Pratiği

Genel Giriş: İçerik ve bölümler

Tarih boyunca insanların, maddi ihtiyaçları yanında, manevi ihtiyaçları da daima söz konusu olmuştur. Çünkü insan temelde madde veya cisim denen görünen varlığının yanında, ruhu, inancı ve değerleri gibi görünmeyen (manevi) yönleri de bulunan sosyal bir varlıktır. O halde nasıl ki insanın maddi açlığının giderilmesi için maddi gıdaya ihtiyacı varsa, manevi açlığının giderilmesi için de manevi gıdaya ihtiyacı vardır. Manevi gıdalar gözle görülmeyen, elle tutulmayan fakat hissedilen, sezilen, duygusal veya düşünsel bir değeri olan ve insana iç huzuru veren şeylerdir. Manevi bakım da insanların özellikle zor ve sıkıntılı anlarında kendilerine iç huzuru verecek olan ilgi, alaka, sevgi, güven, bağlılık, inanç gibi değerlerin harekete geçirilmesidir. İşte bu yüzden Batı’da manevi bakım denen, manevi rehberlik, danışmanlık, destek ve yardım mesleği her çağda olduğu gibi, çağdaş dünyada da insanın en tabii ihtiyacı olarak anayasal bir hakkı olmuştur.

Bu ihtiyacın giderilmesinde tabiidir ki tarih içinde zaman zaman birtakım şekil değişiklikleri olmuştur. Bu çalışmadaki temel soru da bu değişikliklerden doğmuştur: Çağdaş Batı dünyasında manevi bakım sahasında ne gibi bir şekil değişikliği olmuştur ve bu değişikliğin getirdiği yenilikler nelerdir?

Bu çalışmada bu temel soruya cevap aranırken, hem özellikle Batı kaynaklı bir literatür çalışmasına hem de uzun yıllar Batı’da yapılmış bulunan gözlem ve deneyimlere yer verilmiştir.

Amaç çağdaş Batı’da yeni bir şekil almış bulunan bu en eski bilim ve meslek dalının yeni şeklini Doğu dünyasına da tanıtarak Batı’da aldığı şeklin Doğu (İslam) dünyasındaki gelişimine de küçük bir katkıda bulunabilmektir. Bu nedenle yukarıdaki temel soru etrafında önce Batı dünyasında manevi bakımdaki değişikliklerin neler olduğuna bakılarak, bunun Batı’daki İslami manevi bakıma nasıl yansıdığı ele alınmıştır. Sonuç olarak Batı’daki bu gelişmelerin Türkiye’deki (İslami) manevi bakıma nasıl yansıdığı konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla birinci bölümde önce manevi bakımın Batı’daki tarihi gelişimi ele alınmıştır. Devamla manevi bakımda temel kavramlar ile manevi bakımın değişik tanımlarına yer verilmiştir. Çünkü Batı dünyasında bu sahada kullanılan aynı kavram ve terimler Doğu (İslam) dünyasında değişik anlamda kullanılınca ortaya açık bir tanım ve kavram kargaşası çıkmaktadır. Bu meyanda manevi bakımın ne olup olmadığı ve diğer mesleklerden farkının ne olduğu konusuna da açıklık getirilmiştir.

Birinci bölümün son kısmında ise geleneksel (klasik) manevi bakımdaki değişikliklerin bel kemiği sayılan model ve metot değişiklikleri konusu detaylı bir şekilde işlenmiş ve buna bağlı olarak Batı’da manevi bakımın eğitimi konusuyla birinci bölüm sonlandırılmıştır.

İkinci bölümde Batı’da İslami manevi bakımın teori ve pratiği ele alınmıştır. Bu meyanda önce İslami manevi bakımın kimliği, özelliği, çıkış noktası, içerik ve amacı işlenmiştir. Daha sonra İslami manevi bakımın Kur’an, sünnet ve gelenekteki yerine göz atılarak, Batı’da İslami manevi bakımın organizasyonu ve ne olup olmadığına yer verilmiştir. Devamla manevi bakım görevlilerinin fonksiyonları açısından İslam ile Hristiyanlık arasında kısa bir mukayese yapılarak ortak olan ve olmayan özellikler açıklanmıştır. İkinci bölümde ağırlık noktası İslami manevi bakımın Batı’da işlenen model ve metotlarına ek olarak kendine has İslami ilişkiler modeline yer verilerek yeni bir model denemesi yapılmıştır.İkinci bölüm İslami manevi bakımın Hollanda örneğinde eğitimi konusuyla sonlandırılmıştır. Burada özellikle staj ve süpervizyon konusu üzerinde durularak sistematik öğrenme ve gelişimde Batı’dan ve İslam dünyasından örneklere yer verilmiştir.

Son bölümde Türkiye’de manevi bakımın dünü, bugünü ve geleceği üzerinde durularak organizasyon ve eksiklikler konusunda Batı ile kısa bir mukayese yapılmıştır.